Wystawa Polska w Konstantynopolu w 1924 roku: dyplomacja publiczna odrodzonej Polski
Czym jest dyplomacja publiczna?
Od klasycznej dyplomacji, gdzie kontaktują się ze sobą rządy lub głowy państw, dyplomację publiczną odróżnia fakt, że działania państwa skierowane są do społeczeństwa państwa trzeciego. Celem tak opisanego działania jest pobudzenie kontaktów międzykulturowych, czy gospodarczych, które poskutkują polepszeniem stosunków politycznych. Zamierzonym skutkiem dobrze prowadzonej dyplomacji publicznej jest sytuacja, w której obywatele państwa X pod wpływem działalności państwa Y naciskają na rząd państwa X, by prowadził przychylną politykę wobec państwa Y. Chociaż terminu tego użyto pierwszy raz w 1960 r., w historii możemy zauważyć liczne przykłady jej zastosowania. Jednym z nich są międzynarodowe wystawy, lecz również m.in. obchody rocznicowe, międzynarodowe festiwale filmowe, programy wymian i stypendiów, promocja nauki języka.
Tabela 1. Podstawowa różnica między klasyczną, a publiczną dyplomacją
Dyplomacja klasyczna | Dyplomacja publiczna |
Kontakty na poziomie państw – rozmawiają ze sobą rządy lub głowy państw | Kontakty na linii państwo-społeczeństwo obcego państwa |
Działania państwa skierowane są do społeczeństwa państwa trzeciego | |
Celem jest pobudzenie kontaktów międzykulturowych, czy gospodarczych, które poskutkują polepszeniem stosunków politycznych | |
Kreowanie wizerunku państwa | |
Realizowanie polityki zagranicznej poprzez angażowanie zagranicznej publiki | |
Wykorzystanie wszystkich narzędzi jakimi dysponuje państwo, by wpływać na środowisko oraz zapewniać informacje |
Źródło: B. Ociepka, Miękka siła i dyplomacja publiczna Polski, Warszawa 2013.
Kontekst historyczny relacji polsko-tureckich w 1924 roku
Polska, korzystając z wojny między państwami zaborczymi, wywalczyła w 1918 roku niepodległość i w następnych latach kształtowała swoje granice – dyplomatycznie na zachodzie, zbrojnie na wschodzie. Imperium Osmańskie natomiast przegrało I wojnę światową pozostając w obozie państw centralnych, walczyło następnie w latach 1919-1922 o zrzucenie warunków traktatu z Sèvres, którego założenia redukowały Imperium Osmańskie do roli państwa kadłubowego. Walka ta przyniosła sukces, którego formalnym efektem było podpisanie w 1923 roku traktatu w Lozannie. W tym samym roku podpisano również traktat przyjaźni polsko-tureckiej oraz umowę handlową. Podpisanie tego typu umów międzynarodowych kształtowało pozytywne stosunki między państwami, ocieplało relacje oraz stwarzało możliwości gospodarczej ekspansji polskiej w kierunku Bliskiego Wschodu. Ówczesna Turcja była państwem, w którym dominował sektor rolniczy, co stwarzało możliwości sprzedaży polskiej technologii rolnej. W tym samym czasie, nowopowstała Republika Turcji miała napięte stosunki z mocarstwami zachodnimi, z którymi niedawno zakończyła wojnę. Dalej na wschód natomiast, rodziły się nowe państwa, a wraz z nimi -kolejne rynki. Proces ten stwarzał dogodną sytuację dla polskiej ekspansji gospodarczej i tak też było to postrzegane w Warszawie.
Ilustracja 1. Plakat Wystawy Polskiej w Konstantynopolu w 1924 roku
Źródło: https://onebid.pl/pl/ksiazki-i-starodruki-exposition-polonaise-a-constantinople-1924-constantinople-1924-8-s-85-85-mapy-i-plany-3/1739176 (dostęp: 23.09.2024).
Czym była i jakim bilansem zakończyła się Wystawa Polska w Konstantynopolu w 1924 roku?
Celem Wystawy Polskiej w Konstantynopolu w 1924 r. było zacieśnienie relacji polsko-tureckich w określonych warunkach politycznych i międzynarodowych. W planach Polaków było zawiązanie przyjaznych relacji na gruncie traktatu o przyjaźni i umowy handlowej z 1923 roku i jednoczesne pobudzenie współpracy gospodarczej i wojskowej. Wystawę otwarto w okresie 12.09-07.10.1924 roku. Organizację wydarzenia koordynowało Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Powołano pięćdziesięcioosobowy Komitet Organizacyjny skupiający przedstawicieli sfer rządowych oraz społeczno-gospodarczych z całego kraju. Prezesem Komitetu Wykonawczego został Zygmunt Kiltynowicz. Do Konstantynopola wyjechało ponad 1500 osób z Polski. Na użytek wystawy, w dzielnicy Tophane zbudowano 6 dużych hal wystawowych oraz 7 mniejszych, nad brzegiem Bosforu wzniesiono również pawilon restauracyjny mieszczący 500 osób i altanę z podestem dla orkiestry. Wystawę odwiedzało codziennie ponad tysiąc osób, w dni świąteczne jeszcze więcej. Zorganizowano również wyjazd polskich parlamentarzystów, wymianę dziennikarzy i naukowców, wyprawiono uroczysty obiad dla tureckich polityków i dwa przyjęcia dla prasy. Poselstwo polskie (Ambasada RP w Turcji) zorganizowało dwa bale. Ponadto wystawie towarzyszyły konferencje, seminaria, zawody sportowe, czy koncerty, kształtujące przestrzeń dla nawiązywania kontaktów naukowych, biznesowych, czy politycznych. Nie pozostając biernymi, Turecka Izba Handlowa i burmistrz Konstantynopola również zorganizowali bankiety i inne okazje do networkingu.
Największy pawilon zbudowano dla przemysłu włókienniczego (6 000 m2), który był reprezentowany przez 10 wystawców. Przemysł metalowy wystawił 50 reprezentantów, przemysł wojenny obsługiwało 20 wystawców, chemiczny i spożywczy po 15 firm, wątki „artystyczno-ludowe” wchodzące w zakres polskiego soft power reprezentowało 10 wystawców. Łącznie do Konstantynopola udało się 120 różnych firm i przedsiębiorstw, wśród których największą popularnością cieszyły się działy maszyn i narzędzi rolniczych, przemysł włókienniczy i wojskowy.
Ilustracja 2. Plan Wystawy Polskiej
Źródło: https://onebid.pl/pl/ksiazki-i-starodruki-exposition-polonaise-a-constantinople-1924-constantinople-1924-8-s-85-85-mapy-i-plany-3/1739176 (dostęp: 23.09.2024).
Całe przedsięwzięcie okazało się wielkim sukcesem organizacyjnym, propagandowym, politycznym, kulturowym, jak również gospodarczym. Połowę eksponatów wystawowych sprzedano na miejscu, wystawę odwiedzały wycieczki z Bułgarii, Rumunii, Persji, Egiptu, Palestyny czy Jugosławii. Według obliczeń, które podał Kazimierz Ołdziejewski, koszt przedsięwzięcia wyniósł 650 tysięcy złotych, dochód natomiast 678 tysięcy złotych. Poza bezpośrednim zyskiem doprowadzono do uruchomienia specjalnej linii żeglugowej łączącej polskie porty ze Wschodem. Wystawa Polska w Konstantynopolu pokazała, jak skutecznie zarządzać wizerunkiem państwa polskiego i wykorzystywać go do zawierania różnorodnych umów i współprac budujących pozycję Polski w danym regionie świata.
Ilustracja 3. Mapa polityczna Europy
Źródło: https://onebid.pl/pl/ksiazki-i-starodruki-exposition-polonaise-a-constantinople-1924-constantinople-1924-8-s-85-85-mapy-i-plany-3/1739176 (dostęp: 23.09.2024).
Ilustracja 4. Fragment rozporządzenia ministra przymysu i handlu z 30 lipca 1924 r.
Źródło: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/przyznanie-wystawie-polskiej-w-konstantynopolu-majacej-sie-odbyc-w-16860250 (dostęp: 23.09.2024).
Dębicki Z., Wystawa Polska w Konstantynopolu, [w:] Orzeł i półksiężyc. 600 lat polskiej publicystyki poświęconej Turcji, (red.) D. Kołodziejczyk, Warszawa 2014,
s. 322-332. Wybrane fragmenty z zapisu relacji Dębickiego z podróży po krajach Europy (Dębicki Z., Z północy i południa. Finlandja, Włochy, Szwecja, Rumunia, Turcja, Gebethner&Wolff, Warszawa 1926.), w tym po Turcji, podczas trwania wystawy.
„Dziennik Wileński”, 16.09.1924, nr 210, s. 1. Wersja online: http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/18014/65033m1924n210.pdf?sequence=211&isAllowed=y, (17.03.2024).
„Kurjer Warszawski : dodatek poranny”, 02.08.1924, nr 215, s. 2. Wersja online: https://crispa.uw.edu.pl/object/files/217693/display/Default, (17.03.2024).
Ociepka B., Miękka siła i dyplomacja publiczna Polski, Warszawa 2013.
Ołdziejewski K., Wystawy powszechne: ich historja, organizacja, położenie prawne
i wartość społeczno-gospodarcza, Poznań 1928. Fragmenty dotyczące Wystawy Polskiej w Konstantynopolu. Wersja online: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/137014/edition/148778, (17.03.2024).