Rada Współpracy Państw Turkijskich została ustanowiona 3 października 2009 roku na mocy porozumienia podpisanego przez rządy Azerbejdżanu, Kazachstanu, Kirgistanu i Turcji w Nachiczewaniu[1]. Jej głównym celem jest promowanie wszechstronnej współpracy między państwami o turkijskim rodowodzie. W 2012 roku została przyjęta oficjalna niebiesko-biała flaga.[2] Uzbekistan ogłosił swoje przystąpienie do organizacji 30 kwietnia 2018 roku, chociaż formalnie wystąpił o członkostwo dopiero w następnym roku.[3]
To jednak nie wszystkie kraje zainteresowane formatem, od końca 2018 roku Węgry posiadają status obserwatora i mogą ubiegać się o pełne członkostwo.[4] W 2020 roku Ukraina wyraziła chęć ubiegania się o status obserwatora, a 3 maja 2021 roku Afganistan oficjalnie złożył wniosek o uzyskanie tego statusu. Oczywiście w przypadku Afganistanu wszystko zmieniło się po przejęciu włazy przez Talibów. W listopadzie 2021 roku Turkmenistan uzyskał status obserwatora, rezygnując ze członkostwa ze względu na swój neutralny status. Rok później w listopadzie 2022 roku obserwatorem została Turecka Republika Cypru Północnego, co miało przyczynić się do uznania jej na arenie międzynarodowej. W 2023 do organizacji obserwujących dołączyła również Organizacja Współpracy Gospodarczej (ECO).
Rysunek 1 Oficjalny symbol organizacji wraz z jej Flagą Domena publiczna
Krótki opis państw zrzeszonych w ramach Organizacji Państw Turkijskich (TÜRKSOY):
Azerbejdżan jest jednym z państw założycielskich TÜRKSOY i odgrywa istotną rolę w organizacji jako jeden z głównych uczestników inicjatyw kulturalnych i gospodarczych. Kazachstan, z dużym udziałem populacji tureckojęzycznej, jest kolejnym państwem założycielskim i pełni istotną rolę w rozwoju współpracy kulturalnej oraz gospodarczej w regionie.
Kirgistan, położony w samym sercu Azji, jest aktywnym uczestnikiem działań TÜRKSOY, szczególnie w zakresie wymiany kulturalnej i edukacyjnej. Turcja, będąca również państwem założycielskim, odgrywa kluczową rolę w promowaniu współpracy w ramach organizacji, zarówno na płaszczyźnie kulturalnej, jak i gospodarczej.
Uzbekistan, dołączając do TÜRKSOY, wzmocnił jej siłę jako organizacji skupiającej państwa o tureckim pochodzeniu. Turkmenistan, dołączając jako pełnoprawny członek, wnosi swój wkład w rozwój współpracy w regionie, zwłaszcza w dziedzinie kultury i sztuki.
Turecka Republika Północnego Cypru, będąca państwem obserwatorem, bierze udział w działaniach organizacji, przyczyniając się do promowania współpracy kulturalnej i edukacyjnej w regionie. Organizacja Współpracy Gospodarczej (ECO) jako obserwator również angażuje się w inicjatywy TÜRKSOY, co przyczynia się do rozwoju współpracy gospodarczej w regionie.
Relacje między państwami członkowskimi TÜRKSOY opierają się na wspólnym dziedzictwie kulturowym i językowym oraz na dążeniu do wzmacniania współpracy kulturalnej, gospodarczej i politycznej. Poprzez organizację różnorodnych wydarzeń kulturalnych, wspólnych projektów edukacyjnych oraz rozwój infrastruktury gospodarczej, państwa członkowskie dążą do zacieśnienia więzi i promowania wzajemnego zrozumienia między swoimi obywatelami. Jednocześnie organizacja stara się być aktywnym uczestnikiem w regionie, wspierając stabilność i rozwój na obszarach, na których działają jej państwa członkowskie.
Analiza SWOT Organizacji Państw Turkijskich
Mocne strony:
Wyjątkowa pozycja geopolityczna z dostępem do globalnych szlaków morskich.
Indywidualne powiązania państw członkowskich z wyróżniającymi się organizacjami międzynarodowymi.
Dynamiczne profile młodej populacji.
Ogromny potencjał gospodarczy oraz kwitnące gospodarki, przy czym Turcja i Uzbekistan odgrywają wiodącą rolę.
Indywidualne zdolności obronne państw członkowskich w organizacji nieskupionej na bezpieczeństwie, gdzie Turcja jest liderem.
Ogromny potencjał energetyczny głównie w państwach tureckojęzycznych w Azji Centralnej oraz strategiczne trasy transferu energii z wschodu na zachód.
Głęboko zakorzenione więzi kulturowe między państwami członkowskimi, oparte na podobieństwach językowych i wspólnej aspiracji do współpracy w dziedzinie informacyjnej.
Słabe strony:
Narażenie państw tureckojęzycznych na wpływy rosyjskie poprzez rosyjskie mniejszości oraz dziedzictwo rosyjskiego języka.
Ciężkie ekonomiczne uzależnienie od Rosji oraz podatność na globalne wstrząsy gospodarcze w tym zakresie.
Niski poziom stosunków handlowych między Turcją a Azją Centralną oraz niewykorzystany potencjał w tej kwestii.
Relacje bezpieczeństwa i obrony z Rosją oraz powiązania państw członkowskich z sojuszami bezpieczeństwa o przeciwnych kierunkach.
Długotrwałe spory graniczne między państwami Azji Centralnej i podatność na eksploatację.
Wewnętrzne narażenie państw tureckojęzycznych Azji Środkowej na chińskie wpływy soft power oraz gospodarcze naciski.
Szanse:
Rozwijające się trasy transportowe w Azji Centralnej oferujące lepsze możliwości handlowe i innych działań gospodarczych.
Większa łączność poprzez Morze Kaspijskie dla transferu zasobów węglowodorowych z Azji Centralnej do Europy przez Turcję.
Zakończenie sporów dotyczących statusu prawnej Morza Kaspijskiego i dwustronna współpraca między Azerbejdżanem a Turkmenistanem w celu przetwarzania rezerw ropy naftowej Morza Kaspijskiego.
Wzrastające znaczenie Środkowego Korytarza w łączeniu centrów handlowych w Azji z Europą.
Ożywienie korytarza Zengezur dla większej lądowej łączności w świecie tureckim.
Potencjalny status obserwatora OTS dla TRNC i jego potencjalne uznanie przez państwa członkowskie w długoterminowej perspektywie pomimo wyzwań.
Potencjalna współpraca OTS z organizacjami międzynarodowymi, takimi jak Rada Arktyczna.
Zagrożenie:
Długotrwałe skutki niestabilności regionalnej wywołanej sytuacją w Afganistanie, które mogą podważyć projekty rozwoju regionalnego.
Aspiracje Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej do przeciwdziałania chińskim projektom gospodarczym w regionie.
Postrzeganie przez Rosję zagrożenia ze strony OTS ze względu na potencjalne tendencje secesyjne wśród tureckich mniejszości na swoim terytorium i pojawienie się międzynarodowego gracza, który wydaje się wyłączny w tym, co Rosja uważa za swoje "podwórko".
Postrzeganie przez Chiny zagrożenia ze strony OTS ze względu na potencjalne pobudzenie ujgurskich separatystów w regionie Xinjiang.
Postrzeganie przez Rosję i Chiny zagrożenia ze strony rosnącej roli Turcji w Kaukazie i Azji Środkowej.
Postrzeganie przez Iran zagrożenia ze strony OTS ze względu na potencjalne tendencje secesyjne wśród tureckich mniejszości na swoim terytorium.
Podsumowanie:
Wysiłki jedności i współpracy w ramach Organizacji Państw Turkisjkich zaowocowały wyjątkowymi aktywami w obszarach geopolitycznym, ekonomicznym, energetycznym, obronnym i kulturalnym. Asertywna polityka zagraniczna Turcji, zwłaszcza w ostatnich latach, stanowi główny czynnik powstania organizacji. Turcja odgrywa kluczową rolę w jej funkcjonowaniu. Jest ona jednym z mocarstw średniej wielkości w polityce międzynarodowej, co zapewnia organizacji łączność na zachód, dostęp do globalnych szlaków handlowych i energetycznych. Równocześnie organizacja przyznaje Turcji większą rolę w Azji Środkowej. Pomimo powściągliwego nastawienia amerykańskich decydentów, chińscy i rosyjscy decydenci widzą rosnącą rolę Turcji jako istotne zagrożenie, obawiając się jej ekspansywnych aspiracji i potencjalnego pobudzania separatystycznych nastrojów wśród tureckich mniejszości na ich terytoriach. Mimo że OTS ma wiele atutów i możliwości w polityce międzynarodowej, asertywne działania mogą wywołać odwet ze strony Rosji i Chin, co stanowi istotne zagrożenie dla organizacji.
[1] Nachiczewańska Republika Autonomiczna (azer. Naxçıvan Muxtar Respublikası) – autonomiczna jednostka administracyjna Azerbejdżanu, stanowiąca eksklawę tego państwa oddzieloną przez terytorium Armenii.
