Między XV a XIX wiekiem zagraniczni podróżnicy odwiedzający ziemie osmańskie spisywali zwyczaje i styl życia Osmanów w dziennikach z podróży. Często poruszano w nich temat dokarmiania bezpańskich i dzikich zwierząt przez Osmanów. Mieszkańcy Imperium Osmańskiego nie postrzegali bezdomnych zwierząt jako uciążliwych, które trzeba wyeliminować, w przeciwieństwie do ludzi Zachodu, w których oczach oburzające było to, że w Imperium Osmańskim działały fundacje na ich rzecz. Osmanowie przeznaczali pieniądze na dokarmianie zwierząt, budowali dla nich schronienia, a we wznoszonych budynkach i meczetach budowali budki dla ptaków. Takie zachowania najczęściej wynikały z pobudek osobistych lub religijnych.

Największy wpływ na zachowanie muzułmanów wobec zwierząt, miały hadisy mówiące o tym, że ci, którzy dobrze je traktują, pójdą do raju oraz Koran, z którego wynikało przesłanie stwierdzające, że Allah będzie miał litość nad wiernymi, którzy będą miłosiernie traktowali wszystkie żywe istoty. Wbrew temu, co często pojawia się w obiegowej opinii, nie dotyczy to jedynie kotów, ale również psów, bo Prorok doceniał akty dobroci wobec psów. Istnieją hadisy, nakazujące dobre traktowanie psów, np. ten o kobiecie, która zatroszczyła się o psa, za co obiecano jej raj oraz o mężczyźnie, który napoił spragnionego psa, za co zostały mu odpuszczone grzechy.

Pomoc społeczna w imperium opierała się głównie na fundacjach i organizacjach charytatywnych tworzonych przez osoby prywatne, dlatego również opieka nad zwierzętami była prowadzona w ramach tego systemu. Podobnie jak ludzie w trudnej sytuacji, zwierzęta potrzebujące pomocy także ją otrzymywały. Wspierano nie tylko bezpańskie psy czy koty, ale również opiekowano się kalekimi ptakami, które nie mogły migrować.

Dokarmianie zwierząt przynosiło dodatkową korzyść. Przekazywana im z fundacji i domów żywność, której ludzie nie spożyli, nie marnowała się. W taki sposób pomagano zarówno bezpańskim zwierzętom i ptakom, jak i osłabionym zwierzętom jucznym. Oprócz informacji dotyczących sposobów pomagania można znaleźć też wzmianki, mówiące o tym, że Osmanowie wprowadzili specjalne przepisy mające na celu ochronę i utrzymanie przy życiu kotów i psów.

W rzeczywistości jednak miłość i współczucie dla zwierząt w Imperium Osmańskim nie były tak nieograniczone, jak opisują to autorzy z Zachodu. W wyjątkowych sytuacjach i kryzysach zwierzęta również dzieliły los ludzi. Na przykład, w 1535 roku, wszystkie psy w Damaszku zostały zebrane i zabite z powodu zarazy, która wybuchła w mieście. Było to standardowe działanie osmańskie w przypadku wybuchu epidemii, uważano bowiem, że psy odgrywają dużą rolę w rozprzestrzenianiu się choroby.

Według szacunków dokonanych w XIX wieku, ówcześnie w Stambule żyło około 40-50 tys. psów, które w dużych i małych sforach, „rządziły” dzielnicami Stambułu, dzieląc je na różne obszary. Według obserwacji niektórych podróżników, psy w Stambule odgrywały ważną rolę w bezpieczeństwie i czystości miasta. W okresach, kiedy system zbierania śmieci nie był jeszcze dobrze rozwinięty, pomagały w utrzymaniu porządku w mieście dzięki spożywaniu resztek jedzenia, kości i śmieci. Jednocześnie działały również jako rodzaj sił policyjnych, zwłaszcza w nocy, broniąc swoich terytoriów przed obcymi i podejrzanymi ludźmi przybywającymi spoza regionu.

Wraz z dążeniem do modernizacji na wzór europejski, które nabierało tempa od początku XIX wieku, nastąpiła znacząca zmiana w spojrzeniu na bezpańskie zwierzęta. Bezdomne psy, stały się niepożądanym elementem z powodu skarg zagranicznych ambasad oraz ze względu na troskę o zaprezentowanie nowoczesnego wizerunku państwom europejskim. Były utrapieniem, które należało usunąć z oczu opinii publicznej. Pomimo prób państwa, większość społeczeństwa osmańskiego nie zmieniła swojego stosunku do bezpańskich zwierząt i nie milczała w obliczu ich eliminacji.

Stosunek Osmanów do zwierząt, z którymi dzielili swoje środowisko, zmieniał się w zależności od czasu i okoliczności, a także był kształtowany przez kwestie religijne i kulturowe. Warto jednak pamiętać, że społeczeństwo osmańskie angażowało się w pomoc zwierzętom będącym w potrzebie na długo zanim powstały w Europie pierwsze stowarzyszenia zajmujące się ochroną zwierząt.

Fot. Yedikıta Dergisi