W Turcji, której populacja liczy niemal 85 milionów, obecnie znajduje się około 5 milionów uchodźców. Spośród nich ponad 3,6 miliona to Syryjczycy, którzy przybyli do Turcji po wybuchu wojny domowej w Syrii w 2011 roku[1]. Drugie miejsce zajmują Ukraińcy (8,1 proc. ogółu cudzoziemców), za nimi plasują się Irańczycy (6,5 proc.). Do Turcji uciekają również Afgańczycy (5,4 proc.) i Irakijczycy (4,8 proc.). W 2022 roku przybyło do Turcji 153 tysiące Rosjan, którzy otrzymali zezwolenie na pobyt – to absolutny rekord. Żadna inna grupa narodowościowa nie otrzymała tak dużej liczby pozwoleń w tym okresie. Po rozpoczęciu inwazji Rosji na Ukrainę i ogłoszeniu mobilizacji, wielu Rosjan opuściło kraj. Setki tysięcy z nich znalazło schronienie w Turcji, gdzie możliwości legalizacji były znacznie łatwiejsze niż w UE[2]. Z Rosji do Turcji przyjechali przede wszystkim ludzie bogaci – posiadający majątek, który umożliwił im pozyskanie, w stosunkowo krótkim czasie, obywatelstwa. By pozyskać obywatelstwo Tureckie w łatwy sposób należy spełnić jeden z poniższych warunków:

• Inwestycja w środki trwałe powyżej 500 000 USD musi być potwierdzona przez Ministerstwo Gospodarki;
• Zakup nieruchomości za co najmniej 400 000 USD podlega zatwierdzeniu przez Ministerstwo Środowiska i Urbanizacji, pod warunkiem, że nieruchomość nie zostanie sprzedana przez okres 3 lat;
• Ministerstwo Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wymaga, aby obcokrajowiec stworzył co najmniej 50 miejsc pracy;
• Aby spełnić wymóg finansowy, obcokrajowiec musi zdeponować co najmniej 500 000 USD w tureckich bankach na trzy lata, z kursu wymiany ustalonego przez Centralny Bank Turcji, zatwierdzone przez Urząd Regulacji i Nadzoru Bankowego[3].

Od momentu rosyjskiej agresji na Ukrainę, Rosjanie coraz częściej wybierają Turcję jako kraj do inwestowania w nieruchomości. Według prezesa Tureckiego Stowarzyszenia Promocji Własności za Granicą (GIGDER), Omera Faruka Akbala, Rosjanie stanowią największą grupę nabywców nieruchomości w Turcji. W 2022 roku zakupili oni 20% dostępnych nieruchomości, a największe zainteresowanie budziły domy. Średnia inwestycja zagranicznych nabywców tureckich domów wyniosła około 245 tysięcy dolarów[4].

W związku z masowym przybyciem rosyjskich imigrantów, w pewnym momencie – według doniesień dziennika „Milliyet” – władze Stambułu zaczęły żądać od Rosjan dodatkowych dokumentów. Te informacje jednak zostały zdementowane przez tureckie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Podkreślono, że „obecnie jedynie 63 spośród 1169 okręgów w całym kraju jest zamkniętych dla uzyskania zezwolenia na pobyt. Zakaz rejestracji w Stambule dotyczy wyłącznie obywateli Syrii”[5].

„Arabnews” informuje, że w Turcji, gdzie mieszka 3,7 mln syryjskich uchodźców, narasta napięcie z powodu problemów gospodarczych i kwestii polityki wewnętrznej. Sondaż SODEV pokazuje, że 66% ankietowanych – zwłaszcza wśród wyborców partii opozycyjnych – uważa, iż Syryjczycy powinni wrócić do ojczyzny.. Ponad połowa z nich popiera repatriację, w przeciwieństwie do 42% zwolenników rządzącej Partii Sprawiedliwości i Rozwoju. Respondenci w Turcji negatywnie oceniają Syryjczyków, przy czym 45% widzi w nich potencjalne zagrożenie. 41% uznaje ich za obciążenie społeczeństwa, a ponad 70% nie uznaje ich za „czystych, godnych zaufania i uprzejmych”. Dodatkowo, 57% uważa, że Syryjczycy nie są pracowici. W skali kraju, 55% osób woli unikać syryjskich sąsiadów, a około 65% nie chce, aby ich dzieci wchodziły w związek małżeński z Syryjczykiem. Pomimo tego, połowa ankietowanych nie doświadcza konkretnych problemów z Syryjczykami w codziennym życiu, a 77% uznaje, że syryjscy uchodźcy nie sprawiają kłopotów od ostatnich pięciu lat[6].

Trudności gospodarcze i bezrobocie w Turcji są łączone z syryjskimi uchodźcami. Badania sugerują, że te problemy zaostrzają negatywne spojrzenie na Syryjczyków, wywołując równocześnie wzrost rasizmu. Ludzie o słabszej sytuacji finansowej często identyfikują syryjskich uchodźców jako główny powód problemów gospodarczych. Raporty wskazują, że antysyryjskie nastroje są szczególnie intensywne wśród osób z trudnościami ekonomicznymi, głównie ze względu na obecność syryjskich uchodźców w sektorach wymagających taniej siły roboczej[7].

Przebieg i ruch na Szlaku Wschodniośródziemnomorskim, którym podróżują ludzie o nieuregulowanym statusie, zmierza ku Grecji, Cyprowi i Bułgarii. W 2015 roku wielu uchodźców, uciekających przed wojną domową w Syrii, korzystało z tej trasy. Jednakże od tego czasu, za sprawą współpracy między Unią Europejską a Turcją, znacznie zmniejszył się ruch na tym szlaku. Kluczowym momentem w ograniczeniu nieuregulowanej migracji przez terytorium Turcji było porozumienie między UE a Turcją z marca 2016 roku. W marcu 2016 roku przywódcy UE i Turcji zareagowali na znaczący napływ migrantów przez Turcję i zdecydowali o podjęciu działań w kwestii nieuregulowanej migracji. Porozumienie to zakładało szereg zasad. Unia Europejska nadal angażuje się w wdrożenie tego porozumienia, wspierając jednocześnie syryjskich uchodźców poprzez Instrument Pomocy dla Uchodźców w Turcji. W 2020 roku liczba osób podróżujących Szlakiem Wschodniośródziemnomorskim była o prawie 98% niższa niż w 2015 roku, ale wzrosła w 2021 i 2022 roku. Porozumienie z Turcją pomogło zmniejszyć liczbę ofiar na morzu i zwalczyć handel ludźmi.

Oświadczenie UE-Turcja (18 marca 2016) oraz posiedzenie Rady Europejskiej (17-18 marca 2016) skoncentrowały się na udzieleniu pomocy uchodźcom przebywającym w Turcji, poprawiając ich warunki życia. Instrument Pomocy dla Uchodźców w Turcji, dysponujący kwotą 6 miliardów euro, stanowi wspólny mechanizm koordynacji, który kompleksowo zaspokaja potrzeby uchodźców i społeczności, które ich przyjmują w Turcji. Komisja Europejska utworzyła ten instrument 24 listopada 2015 roku, reagując na apel państw członkowskich o większe wsparcie finansowe dla uchodźców w Turcji.

29 listopada 2015 roku Rada Europejska zobowiązała się do pierwszej transzy w wysokości 3 miliardów euro. W marcu 2018 roku Komisja zaproponowała dodatkowe 3 miliardy euro, by zwiększyć środki, ponieważ pierwotne zostały już wykorzystane. W czerwcu 2018 roku państwa członkowskie UE zgodziły się przeznaczyć kolejne 3 miliardy euro na wsparcie syryjskich uchodźców w Turcji.

Ustalono, że pierwsza transza środków unijnych (3 miliardy euro) zostanie wypłacona do końca 2017 roku, a druga (również 3 miliardy euro) miała być przekazana pod koniec 2019 roku. W grudniu 2020 roku Komisja Europejska sfinalizowała osiem umów związanych z budżetem operacyjnym Instrumentu Pomocy dla Uchodźców w Turcji. Dotychczasowe działania objęły:

• Wsparcie dla ponad 1,7 miliona uchodźców poprzez Sieć Bezpieczeństwa Socjalnego w Sytuacjach Nadzwyczajnych (ESSN), zapewniając najuboższym syryjskim uchodźcom wsparcie finansowe w Turcji;
• Program Warunkowych Transferów Pieniężnych na Rzecz Edukacji (CCTE), który wspiera rodziny, których dzieci regularnie uczęszczają do szkoły, obejmujący ponad 620 tysięcy dzieci uchodźców w grudniu 2020 roku;
• Funkcjonowanie 177 ośrodków zdrowia dla migrantów, zatrudniających ponad 3 400 pracowników służby zdrowia, wykonujących 13 milionów konsultacji medycznych. Ponadto, udzielono ponad 4 miliony dawek szczepień dla noworodków i kobiet w ciąży;
• Reakcja na kryzys COVID-19 w Turcji, zapewniając 98 milionów euro wsparcia, szczególnie dla uchodźców znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji[8].

W ramach pierwszej transzy fundowano projekty do połowy 2021 roku, a w ramach drugiej trwają projekty, które będą realizowane do połowy 2025 roku. Główny nacisk kładzie się na pomoc humanitarną, edukację, opiekę zdrowotną, rozwój społeczno-gospodarczy, infrastrukturę miejską, wsparcie społeczno-gospodarcze i zarządzanie migracjami.

Projekty finansowane przez ten instrument poprawiły warunki życia uchodźców w Turcji:

• Zrealizowano 65 projektów, które zaspokajały podstawowe potrzeby, takie jak ochrona, edukacja i zdrowie dla uchodźców znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji w Turcji;
• Dzięki wsparciu 701 000 dzieci ma możliwość uczęszczania do szkoły;
• 4 miliony uchodźców mają bezpłatny i równy dostęp do opieki zdrowotnej;
• Ponad 2,6 miliona uchodźców otrzymuje wsparcie na codzienne potrzeby.

Zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej z czerwca 2021 roku i poza ramami instrumentu, Komisja uruchomiła 3 miliardy euro na rzecz uchodźców i społeczności przyjmujących ich w Turcji na lata 2021-2023. Finansowanie to ma na celu dalsze wsparcie w obszarach priorytetowych, takich jak podstawowe potrzeby, edukacja, zarządzanie migracjami, kontrola granic oraz pomoc humanitarna[9]. W 2016 roku mogliśmy zaobserwować silniejsze nastroje antysyryjskie w społeczeństwie[10]. W ostatnim czasie w Turcji narasta polityka antyimigrancka, jednak obecność uchodźców stanowi także stałe napięcie związane z faworyzowaniem niektórych grup imigrantów, szczególnie tych z Bałkanów i Bliskiego Wschodu[11]. Turcja jest powiązana bezpośrednio aż z dwoma szlakami imigracji takimi jak:

• szlak bałkański – z Serbii do Węgier lub z Serbii do Chorwacji, następnie Słowenii;
• szlak arktyczny[12] – z Rosji do Finlandii lub Norwegii.

Jak podaje „Newsweek” tuż przed Bożym Narodzeniem media podały, że linie lotnicze Southwind z Turcji, wprowadzając nowe połączenie z Stambułu do Mińska, mogą przewozić duże grupy potencjalnych migrantów do Białorusi. Spekuluje się, że jest to kolejny element działań służb rosyjskich i białoruskich, które mają na celu zakłócenie stabilności Polski i Unii Europejskiej[13].

Podsumowanie

Turcja od wybuchu wojny domowej w Syrii od 2011[14] roku borykała się z olbrzymim napływem imigrantów na jej tereny, wynika to z położenia Turcji oraz niestabilności regeneracyjnej. Kryzys ten został pogłębiony przez wojnę na Ukrainę oraz niestabilną sytuację w Syrii, gdzie dużą częścią kraju rządzi Baszszar al-Asad[15]. Wojna na Ukrainie oraz kryzys w zasobach ludzkich w Rosji doprowadził do przymusowego wcielania do wojska prawie każdego mężczyzny, który może pełnić służbę wojskową. Wysoko postawieni urzędnicy, bądź dzieci elit moskiewskich nie musieli podjąć się służby wojskowej. Niektórzy Rosjanie dzięki łapówkom są w stanie trafić na łagodniejszą cześć frontu bądź dostać przeniesienie do szpitala[16]. Sytuacja doprowadziła ucieczki młodych ludzi do krajów ościennych takich jak: Gruzja, Uzbekistan, Finlandia oraz właśnie Turcja, co doprowadziło do kolejnych problemów w – już i tak niestabilnej – gospodarce Turcji.  Z pomocą przychodzi Unia Europejska, która wspiera Turcję finansowo w celu zmniejszania kryzysu, celem tego wsparcia jest zmniejszenie napływu nielegalnej emigracji na tereny Unii.

[1] https://www.dw.com/pl/turcja-chce-si%C4%99-pozby%C4%87-uchod%C5%BAc%C3%B3w-z-syrii-planuje-odes%C5%82a%C4%87-milion/a-61683049 (dostęp: 02.01.2024).

[2] https://www.money.pl/gospodarka/rosjanie-masowo-uciekli-do-turcji-przed-wojna-to-najwieksza-grupa-imigrantow-6923315645975168a.html (dostęp: 08.12.2023).

[3] https://www.jklawconsulting.com/post/jak-uzyska%C4%87-tureckie-obywatelstwo (dostęp: 12.01.2024).

[4] https://www.rp.pl/nieruchomosci/art37303701-rosjanie-kupili-10-tysiecy-domow-w-turcji-zmieniaja-obywatelstwo  (dostęp: 02.01.2024).

[5] https://www.money.pl/gospodarka/rosjanie-masowo-uciekli-do-turcji-przed-wojna-to-najwieksza-grupa-imigrantow-6923315645975168a.html (dostęp: 02.01.2024).

[6] https://www.arabnews.com/node/2019381/middle-east (dostęp: 12.01.2024).

[7] https://web.archive.org/web/20210125101659/https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/growing-anti-syrian-sentiment-turkey (dostęp: 12.01.2024); https://web.archive.org/web/20180729173958/https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2016/06/usakbrookings-report-final-version14november13.pdf  (dostęp: 12.01.2024).

[8] https://demagog.org.pl/wypowiedzi/czy-turcja-dostala-od-ue-pieniadze-za-przyjmowanie-migrantow/ (dostęp: 02.01.2024)

[9] https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-migration-policy/eastern-mediterranean-route/ (dostęp: 08.12.2023)

[10] https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2019-10-09/klopotliwi-goscie-tureckie-plany-rozwiazania-kwestii-uchodzcow (dostęp: 02.01.2024)

[11] https://www.washingtonpost.com/world/2022/08/21/turkey-immigrants-economy-erdogan/  (dostęp: 02.01.2024)

[12] http://www.tvp.info/21492047/arktyczny-szlak-uchodzcow-z-syrii-do-skandynawii-rowerem-przez-rosyjska-granice  (dostęp: 17.06.2017)

[13] https://www.newsweek.pl/swiat/nowy-szlak-ktorym-migranci-trafia-do-polski-tajemnicza-trasa-do-minska/lz11jhw  (dostęp: 02.01.2024)

[14] https://zpe.gov.pl/pdf/PyCzJTLxZ  (dostęp: 02.01.2024)

[15] Baszar al-Asad urodził się 11 września 1965 w Damaszku. Pod koniec lat 80. ukończył studia na Wydziale Medycyny Uniwersytetu Damasceńskiego, a następnie wstąpił do armii. Po czteroletniej służbie przeniósł się do Londynu, gdzie studiował podyplomowo i odbywał praktyki na oddziale okulistycznym St. Mary’s Hospital. 21 stycznia 1994 roku Baszar otrzymał telefon, który – jak się później okazało – mocno przewartościował jego życie. Marzenia o karierze lekarza zostały przerwane w jednej chwili przez tragiczną wiadomość o śmierci starszego brata, a zarazem pupila ojca. 31-letni Basil, w drodze na samolot do Berlina, uległ poważnemu wypadkowi samochodowemu i zginął na miejscu. https://www.national-geographic.pl/artykul/bashar-al-assad-biografia-i-zyciorys-syria-wladza-wyksztalcenie-rodzina (dostęp: 02.01.2024)

[16] https://www.bankier.pl/wiadomosc/Wojenny-cennik-Rosji-Tyle-zolnierz-musi-dac-lapowki-by-trafic-do-szpitala-8654023.html (dostęp: 02.01.2024)