Wymiana handlowa i inwestycje odgrywają kluczową rolę w relacjach międzynarodowych, umacniając więzi gospodarcze pomiędzy różnymi krajami. Jednym z istotnych aktorów na arenie międzynarodowej, który intensywnie uczestniczy w wymianie handlowej i inwestycjach, jest Turcja. Od wielu lat Turcja aktywnie rozwija swoje relacje gospodarcze z krajami
członkowskimi Organizacji Państw Turkijskich.
W obliczu szybko zmieniającej się dynamiki geopolitycznej, rośnie znaczenie współpracy pomiędzy Turcją a Kazachstanem. Minister spraw zagranicznych Turcji, Hakan Fidan, podczas konferencji prasowej w Astanie, stolicy Kazachstanu, podkreślił istotę wykorzystania zaufania i zrozumienia płynących z braterskich więzi w celu dalszego wzmacniania relacji obu krajów. Fidan zauważył, że stosunki między Turcją a Kazachstanem stają się coraz bardziej ugruntowane i pogłębione, szczególnie podkreślając istotę tureckich inwestycji w Kazachstanie, przekraczających 5 miliardów dolarów, oraz dążenie do zwiększenia wolumenu handlu dwustronnego do 10 miliardów dolarów. Minister wspomniał także o współpracy w sektorze energetycznym oraz o nadchodzącym szczycie Organizacji Państw Turkijskich (OTS) w Kazachstanie, gdzie Turcja będzie wspierać Kazachstan. Nurtileu, minister z Kazachstanu, podkreślił wspólny cel poszerzenia współpracy między oboma krajami oraz docenił rolę Turcji jako ważnego partnera w Eurazji. Zwrócił uwagę na znaczenie współpracy handlowej i inwestycji, podkreślając wzrost handlu dwustronnego oraz inwestycje tureckie w gospodarkę Kazachstanu. Nurtileu podkreślił również współpracę w dziedzinie obronności oraz rozwój relacji kulturalnych i humanitarnych między oboma krajami. Zaznaczył, że "Turcja jest czwartym co do wielkości partnerem handlowym Kazachstanu", dodając, że wzajemny wolumen handlu osiągnął 6,3 mld USD w 2022 roku[1].
Turcja jest jednym z wiodących inwestorów w Azerbejdżanie. Przepływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDI) z Turcji do Azerbejdżanu w okresie od 1995 do 2021 roku osiągnął kwotę 13,3 miliarda dolarów (10,4 miliarda dolarów w sektorze energetycznym i gazowym, 2,9 miliarda dolarów w sektorze spoza energetyki). Przedsiębiorstwa tureckie skupiają się głównie na obszarach takich jak energia, przemysł, telekomunikacja, bankowość i ubezpieczenia, budownictwo, transport oraz opieka zdrowotna. Azerbejdżan także jest znaczącym inwestorem w Turcji, a te inwestycje znacząco wzrosły w ostatnich latach. Obecnie około 2000 przedsiębiorstw z azerbejdżańskim kapitałem działa w Turcji. Przepływ bezpośrednich inwestycji z Azerbejdżanu do Turcji w latach 1995-2021 osiągnął kwotę 20,3 miliarda dolarów (17,1 miliarda dolarów w sektorze energetycznym i gazowym, 3,2 miliarda dolarów w sektorze spoza energetyki). Warto również wspomnieć o kluczowym międzynarodowym projekcie jakim jest rafineria STAR, zlokalizowana w kompleksie petrochemicznym Petkim w Aliaga, Izmir, która rozpoczęła działalność we wrześniu 2018 roku. Wartość inwestycji w ten projekt wynosi 6,3 miliarda dolarów, co stanowi największą pojedynczą inwestycję zagraniczną w historii tureckiej gospodarki. Azerbejdżan przoduje wśród inwestorów z krajów Azji Środkowej i Kaukazu w Turcji, zarówno pod względem liczby firm, jak i wartości inwestycji. Handel między Turcją a Azerbejdżanem stale się rozwija. Turcja jest drugim największym partnerem handlowym Azerbejdżanu zarówno pod względem importu, jak i eksportu. W roku 2021 wartość handlu między Turcją a Azerbejdżanem wyniosła 4 661,85 miliona dolarów (12,06%), gdzie uwzględniono import (1 843,71 miliona dolarów, 18,00%) oraz eksport (2 818,14 miliona dolarów, 8,48%)[2].
W 2021 roku Turcja eksportowała towary o wartości 750 mln dolarów do Kirgistanu. Najważniejszymi artykułami eksportowymi z Turcji do Kirgistanu są: biżuteria (239 mln dolarów), lekkie tkaniny gumowane (93,9 mln dolarów) oraz statki powietrzne, helikoptery i/lub statki kosmiczne (26 mln dolarów). W ciągu ostatnich 26 lat eksport z Turcji do Kirgistanu wzrósł średniorocznie o 10,5%, z 56,6 mln dolarów w 1995 roku do 750 mln dolarów w 2021 roku. W 2021 roku Kirgistan eksportował towary o wartości 93,7 mln dolarów do Turcji. Główne artykuły eksportowe z Kirgistanu do Turcji to surowa bawełna (31,1 mln dolarów), suszone nasiona strączkowe (21,2 mln dolarów) oraz przetworzony olej naftowy (16,6 mln dolarów). W ciągu ostatnich 26 lat eksport z Kirgistanu do Turcji wzrósł średnio o 11,6% rocznie, z 5,4 mln dolarów w 1995 roku do 93,7 mln dolarów w 2021 roku. Kirgistan i Turcja omówiły plany zwiększenia handlu do 2 mld USD podczas spotkania w Ankarze. Rozważono możliwość otwarcia domów handlowych i wsparcia dla przedsiębiorców. Uzgodniono również wymianę doświadczeń pomiędzy izbami handlowymi. Kirgistan uczestniczył również w międzynarodowej wystawie rolniczej w Izmirze[3].
Cevdet Yılmaz, wiceprezydent Turcji, wyraził dążenie do polepszenia relacji handlowych z Uzbekistanem poprzez zaangażowanie sektora prywatnego. Turcja zajmuje trzecie miejsce wśród krajów, do których Uzbekistan prowadzi najwięcej eksportu, oraz piąte miejsce pod względem importu. Przez zaangażowanie sektora prywatnego, Turcja stara się poprawić te wskaźniki. Dwustronne stosunki między Turcją a Uzbekistanem zostały podniesione do rangi strategicznego partnerstwa. W 2022 roku handel między tymi dwoma krajami osiągnął wartość 3,5 mld dolarów, a inwestycje tureckie w Uzbekistanie przekroczyły 1,5 mld dolarów, z udziałem ponad 1700 firm z Turcji. Obie strony spotkają się na siódmym posiedzeniu Wspólnej Komisji Gospodarczej Turcji-Uzbekistanu, a następnie przygotują się do sesji Rady Wysokiego Poziomu Strategicznej Współpracy, która ma odbyć się w Turcji w przyszłym roku[4].
Według Eurasian Research Institute głównymi krajami dostawcami towarów do Turcji są Kazachstan i Uzbekistan. Eksport z Kazachstanu do Turcji zwiększył się z 559 milionów dolarów w 2005 roku do prawie 1,2 miliarda dolarów w 2020 roku. Importy z Kirgistanu wzrosły z 14 milionów dolarów do 91 milionów dolarów, co stanowi wzrost o 6,5-krotność w badanym okresie. Warto zauważyć, że eksport z Kirgistanu do Turcji stale rośnie, natomiast wskaźniki dla Tadżykistanu w 2015 i 2020 roku są niższe w porównaniu do roku 2010. W 2020 roku importy z Tadżykistanu zmniejszyły się do 149 milionów dolarów z 284 milionów dolarów w 2010 roku. Eksport z Turkmenistanu w 2020 roku wyniósł 319 milionów dolarów i był niższy niż wskaźnik z 2015 roku, który wyniósł 557 milionów dolarów. Z kolei Uzbekistan odnotował znaczący wzrost eksportu do Turcji. Jego eksport zwiększył się z 261 milionów dolarów w 2005 roku do 970 milionów dolarów w 2020 roku, co stanowi wzrost o ponad 3,7-krotność. Łączne importy Turcji z Azji Środkowej wyniosły 2,7 miliarda dolarów w 2020 roku, co przekłada się na dodatni bilans handlowy z regionem. Netto eksport do regionu wyniósł prawie 800 milionów dolarów w 2020 roku. Tylko w przypadku Kazachstanu bilans handlowy był ujemny. Importy Turcji z Azji Środkowej głównie obejmują paliwa, metale i produkty rolne. Rysunki 1-2 pokazują, że pandemia nie miała wpływu na eksport z Turcji do regionu. Przepływy handlowe nadal rosły we wszystkich krajach, z wyjątkiem Kirgistanu, gdzie nastąpił spadek. Warto zaznaczyć, że spadek eksportu do Kirgistanu był minimalny. Importy do Turcji nadal rosły z Kirgistanu, Tadżykistanu i Turkmenistanu, podczas gdy wskaźniki dla Kazachstanu i Uzbekistanu zmniejszyły się. Importy z Kazachstanu spadły z prawie 1,4 miliarda dolarów do 1,2 miliarda dolarów, a eksporty z Uzbekistanu do Turcji zmalały z 1,1 miliarda dolarów do 970 milionów dolarów. Te informacje zostały przejrzysto przedstawione na wykresach.
Rysunek 1. Eksport Turcji do Azji Środkowej, mln dolarów
Źródło: https://www.eurasian-research.org/publication/trade-between-turkey-and-central-asia/
Rysunek 2. Import Turcji z Azji Centralnej w mln dolarów
Źródło: https://www.eurasian-research.org/publication/trade-between-turkey-and-central-asia/
Podsumowanie
W relacjach między Turcją, Kazachstanem i Azerbejdżanem obserwujemy dynamiczny rozwój współpracy handlowej i inwestycyjnej, wzmacniając strategiczne partnerstwa. Współpraca w sektorach takich jak energia, przemysł i obronność oraz wsparcie dla Kazachstanu w ramach OTS są kluczowe. Turcja i Azerbejdżan kontynuują rozwój relacji handlowych, przynosząc wzrost gospodarczy. Podobnie, Turcja, Kirgistan i Uzbekistan aktywnie rozwijają współpracę handlową, co przyczynia się do pozytywnego trendu wzrostu inwestycji i wymiany towarów w regionie. Pomimo pandemii, handel między Turcją a krajami Azji Środkowej rośnie, przynosząc korzyści ekonomiczne i umacniając więzi międzypaństwowe.
[1] https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/turkiye-kazakhstan-cooperation-expanding-each-day-in-array-of-areas-turkish-foreign-minister/2988914# (dostęp: 13.02.2024)
[2] https://ankara.mfa.gov.az/en/content/99/economic-relations (dostęp: 13.02.2024)
[3] https://en.kabar.kg/news/kyrgyz-and-turkish-sides-discuss-increasing-trade-between-countries-to-2-bln/ (dostęp: 13.02.2024)
[4] https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/turkiye-seeks-to-boost-trade-with-uzbekistan-with-help-of-private-sector-vice-president/3093029 (dostęp: 13.02.2024)
