Turcja długo zaniedbywała swoje zainteresowanie kontynentem afrykańskim w sferze swoich zagranicznych działań politycznych. Jednak obecnie ten kontynent staje się istotnym elementem szerszej strategii Ankary. Od momentu uruchomienia afrykańskiego planu działania w 1998 roku, relacje między Turcją a Afryką przeszły rewolucję, szczególnie w pierwszym dziesięcioleciu nowego stulecia, kiedy stopniowo nastąpiło ugruntowanie dwustronnych stosunków z Mali, Nigerią, Burkina Faso, Libią i Somalią. Ważnym rezultatem tej inicjatywy jest cykliczne organizowanie Szczytu Partnerstwa Afryki w Turcji, spotkania rozpoczęły się w 2008 roku, do tej pory odbyło się ich 15.

W okresie zimnej wojny Turcja kierowała swoją politykę zagraniczną w stronę bloku zachodniego i dystansowała się od ruchów niezależnych oraz dyskursów związanego z Trzecim Światem. To utrudniło jej zbliżenie się do krajów afrykańskich, mimo ograniczonej obecności na kontynencie w tym czasie. Niemniej jednak, relacje Turcji z państwami Afryki po tym okresie przybrały pragmatyczny obrót, co było widoczne w próbie pozyskania przez Ankarę poparcia afrykańskich państw członkowskich ONZ w kwestii Cypru[1]. Od 2005 roku zaczęto odnotowywać intensyfikację więzi między Turcją a Afryką, a wydarzeniem kluczowym było ustanowienie 2008 roku jako „roku Afryki” przez Ankarę, jak również przyjęcie Turcji do Unii Afrykańskiej. Od tego czasu Turcja aktywnie kształtuje swoje relacje z kontynentem, nawiązując partnerstwa z afrykańskimi organizacjami regionalnymi, takimi jak ECOWAS (Economic Community of West African States)[2], czy SADC (Southern African Development Community)[3], a także wspierając nową Afrykańską Kontynentalną Strefę Wolnego Handlu (AfCFTA). Od roku 2008, zaangażowanie Turcji w Afrykę nieustannie się rozwija, nie tylko poprzez wzmacnianie priorytetów dyplomatycznych, kulturalnych i handlowych w afrykańskich krajach, ale także poprzez otwieranie nowych ambasad i konsulatów w Turcji, w roku 2022 Turcja posiadała 44 ambasady na kontynencie[4].

Stosunki z Unią Afrykańską

Poza dwustronnymi relacjami Turcji z państwami afrykańskimi, związki z Unią Afrykańską (UA) stają się coraz silniejsze. Turcja została obserwatorem UA w 2005 roku i ogłoszono go strategicznym partnerem kontynentu podczas szczytu w 2008 roku. Te relacje osiągnęły wyważony mechanizm podczas pierwszego szczytu partnerstwa Turcji-Afryka w Stambule w sierpniu 2008 roku.

Turcja i Afryka uzgodniły realizację projektów w różnych dziedzinach z pięcioletnim programem harmonogramu, który został przyjęty w ramach „Wspólnego planu wdrażania 2015-2019” podczas drugiego szczytu partnerstwa Turcja-Afryka, który odbył się w Malabo w listopadzie 2014 roku. W ramach tego programu wdrażane są projekty dostosowane do priorytetów państw afrykańskich w obszarach handlu i inwestycji, pokoju i bezpieczeństwa, edukacji i kultury, wzmocnienia roli młodzieży i transferu technologii, rozwoju wsi i rolnictwa, energii i transportu.

Ponadto, Turcja zobowiązała się do organizacji „Ministerskich Konferencji Przeglądowych” z UA podczas spotkań szczytu, które odbywają się co pięć lat. Druga Konferencja Ministerialna Unii Turcja-Afryka odbyła się w Stambule w lutym 2018 roku.

W grudniu 2021 roku w Stambule miało miejsce trzecie spotkanie partnerstwa Turcja-Afryka. Prezydent Republiki Turcji, Recep Tayyip Erdogan, uczestniczył w trzecim szczycie pod hasłem „Wzmocnione partnerstwo na rzecz wspólnego rozwoju i dochodu” z udziałem 38 państw afrykańskich. Obecnie wdrażane są decyzje zatwierdzone na szczycie w ścisłej współpracy ze wszystkimi naszymi afrykańskimi partnerami, co przyczyni się do podniesienia naszych relacji z kontynentem na nowy poziom.

Unia Afrykańska dąży do rozwoju i wzmocnienia stosunków oraz strategicznego partnerstwa z naszym krajem, co zostało podkreślone w agendzie 2063 „Afryka, której pragniemy Unii Afrykańskiej”. W związku z tym Turcja i UA przywiązują wagę do agendy UA 2063 oraz programu działań do roku 2030 na rzecz „Zrównoważonego Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych” jako ram przewodnich w celu umocnienia partnerstwa opartego na sprzyjającym wzrostowi społecznemu i zrównoważonemu rozwojowi krajów afrykańskich[5].

Pomimo niedawnych trudności i niepewności, Ankara skupia się na wypracowaniu spójnego planu angażowania się w Afrykę. Pomoc humanitarna i rozwój prowadzone przez Turcję na rzecz Afryki są jednak skromniejsze w porównaniu z innymi podmiotami obecnymi na tym kontynencie. Dodatkowo, negatywne skutki pandemii, aktualne trudności gospodarcze Turcji oraz rosnąca niepewność geopolityczna w jej regionalnym otoczeniu stawiają pod znakiem zapytania zdolność Ankary do realizacji bardziej ambitnych i skutecznych programów politycznych z krajami afrykańskimi.

Turcja zdecydowanie skupia swoje działania w Afryce na pięciu kluczowych obszarach: gospodarce, wojsku, rozwoju i współpracy humanitarnej, kulturze i edukacji, oraz sferze religijnej. Spośród tych obszarów, pierwsze trzy wydają się mieć największe znaczenie strategiczne. Jednak Turcja, działając w obszarze kultury i edukacji, wypracowuje wielowymiarową, długofalową politykę, starając się wzmacniać swój status jako partnera dla krajów afrykańskich oraz poszerzać wpływy w Afryce Subsaharyjskiej. Jej obecność na polu religijnym, choć rozbudowana, stwarza jako narzędzia soft power przez Dyrekcję ds. Religijnych Turcji[6].

Kluczową cechą strategii Turcji w Afryce jest pragmatyczne podejście oparte na idei wygranej dla obu stron w relacjach dwustronnych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Turcji podkreśliło, że to indywidualne podejście sprawia, że Turcja wyróżnia się jako aktor na kontynencie, nie rywalizując z innymi potęgami, takimi jak USA, Wielka Brytania czy Chiny. Ankara podkreśla swoje wzrastające wpływy w Afryce poprzez neutralne stanowisko w polityce afrykańskiej, skupiając się na zrozumieniu potrzeb i korzyści dla obu stron[7].

Turcja unika ingerencji w wewnętrzne sprawy państw afrykańskich, preferując współpracę z legalnymi rządami niż z grupami opozycyjnymi. Stosuje neutralne stanowisko w wewnętrznych konfliktach, co było widoczne w przypadku konfliktu między rządem Etiopii a rebeliantami Tigraju. To stanowisko, według niektórych decydentów w Ankarze, pomaga budować strategiczną przewagę na kontynencie.

Od ostatnich lat możemy zauważyć wzmożoną aktywność Turcja bardziej systematycznie rozwija swoją politykę w Afryce, co przynosi jej korzyści w relacjach z kontynentem, przekraczając ramy współpracy na rzecz rozwoju. To wyważone podejście wydaje się przynosić rezultaty, zwłaszcza w sferze humanitarnej, choć budżet tureckiej pomocy w porównaniu z innymi zaangażowanymi graczami pozostaje skromny. Ostatecznie, autonomiczne działania Turcji umacniają jej pozycję jako partnera, który nie narzuca swojej ideologii, czy nie posiada historycznego bagażu kolonialnego[8].

Informacje jakie płyną z tureckich kancelarii prawnych dostarczają wiedzy o zmianie kursu firm tureckich, które otwierają swoje firmy na rynku afrykańskim. Znacząca część ich działalności skupia się na obsłudze tureckich firm w krajach afrykańskich, zwłaszcza w sektorze energetycznym i w ramach różnych projektów. W trakcie wystąpienia na 4. Forum Partnerstwa Gospodarczego Turcja-Afryka, zorganizowanym we współpracy przez Radę Gospodarczą ds. Zagranicznych Relacji Turcji (DEIK), tureckie Ministerstwo Handlu oraz Unię Afrykańską w Stambule, Erdoğan oznajmił, że bezpośrednie inwestycje tureckich biznesmenów na kontynencie afrykańskim przekroczyły 10 miliardów dolarów[9]. Ostatnio AFC blisko współpracuje z wieloma renomowanymi tureckimi firmami inżynieryjnymi i budowlanymi, finansując i rozwijając projekty infrastrukturalne w Afryce, takie jak elektrownia gazowa o mocy 300 MW w Senegalu oraz projekt o mocy 80 MW w Rwandzie. Korporacja utrzymuje również dobre relacje z Radą Stosunków Gospodarczych Turcji (DEK) oraz Tureckim Związkiem Kontrahentów, organizując wspólne webinaria inwestycyjne dla tureckich firm i ułatwiając inwestycje w Afryce[10].

Koncentrując się na Afryce Północnej i niektórych obszarach Afryki Subsaharyjskiej, kancelarie prawne z Turcji doradzały przy dużych projektach infrastrukturalnych, których wartość przekraczała 70 miliardów dolarów. Te projekty obejmują rozwój instalacji naftowych i gazowych, modernizację sieci rurociągów, budowę obiektów sportowych, rozbudowę systemów kolejowych oraz rozwój międzynarodowych lotnisk. AFC i Terk Eximbank nawiązały partnerstwo w celu finansowania inwestycji w handel i infrastrukturę między Turcją a Afryką. To porozumienie obejmuje linie kredytowe, udział w ryzyku, gwarancje i rozszerzenie okresów spłaty. Ta współpraca wynika z długotrwałych relacji między oboma regionami, zwracając uwagę na wspólne interesy gospodarcze, które mają na celu zrównoważony rozwój społeczny i gospodarczy. Terk Eximbank jest obecnie kluczowym partnerem dla Afryki, zwiększając wolumeny handlowe z 5,4 miliarda USD w 2003 roku do 40,7 miliarda USD w 2022 roku. Tureckie firmy zrealizowały projekty o wartości 85 miliardów USD w Afryce w 2022 roku, wspierane przez Terk Eximbank, szczególnie w krajach takich jak Etiopia, Senegal czy Kamerun. Prezes AFC, Samaila Zubairu, wyraził radość z pogłębienia relacji z Terk Eximbank, koncentrując się na rozwoju infrastruktury, tworzeniu miejsc pracy i wspieraniu industrializacji w Afryce. Dyrektor generalny T. Eximbank, Ali Guney, podkreślił wartość porozumienia z AFC, uznając je za krok ku wzmacnianiu relacji opartych na wzajemnym zysku. Ich współpraca przynosi korzyści zwiększeniu handlu i rozwoju kontynentu. AFC inwestuje i dostarcza infrastrukturę w sektorach kluczowych, a Terk Eximbank obsługuje tureckich eksporterów, oferując wsparcie finansowe za granicą[11].

Aby ułatwić rosnącą aktywność inwestycyjną między Turcją a państwami afrykańskimi, kilka tureckich kancelarii prawniczych otworzyło swoje oddziały w Afryce. Dzięki temu mogły lepiej budować relacje międzynarodowe w regionie, wspomagając w ten sposób wejście ich klientów na afrykański rynek lub pomagając w rozwoju ich działalności.

Projekty związane z sektorem energetycznym są szczególnie opłacalne, ponieważ wiele tureckich firm wspiera tworzenie elektrowni i projektów hydroenergetycznych w krajach Afryki Zachodniej. Kancelarie prawne głównie doradzają przy etapie zawierania umów dotyczących tych projektów i prowadzą negocjacje z ich sponsorami, jednocześnie wspierając tworzenie spółek joint venture oraz modeli finansowania.

Tureccy inwestorzy mają już doświadczenie w krajach afrykańskich, a ta tendencja będzie się rozwijać nie tylko w Afryce, ale także w krajach UE. Mimo że obserwujemy obecnie wzrost i sukces tureckich firm w sektorze projektów na kontynencie afrykańskim, nie możemy zapominać, że wraz z tym wzrostem może również pojawić się więcej potencjalnych sporów[12].

Wraz z naszymi ambasadami, działalność Turcji na kontynencie stała się jeszcze bardziej rozpowszechniona dzięki instytucjom takim jak Turecka Agencja Współpracy i Koordynacji (TIKA), Prezydencja Katastrof i Zarządzania Kryzysowego (AFAD), Instytut Yunusa Emre, Fundacja Maarifa, Dyrektoria ds. Religii, Agencja Anatolijska i Turkish Airlines (THY).

Rosnąca integracja jest wyraźnie widoczna poprzez dynamiczny rozwój relacji gospodarczych oraz znaczący wzrost w wymianie handlowej. Całkowita wartość naszych transakcji handlowych z kontynentem afrykańskim wzrosła z 5,4 miliarda dolarów w 2003 roku do 34,5 miliarda dolarów w 2021 roku. Tureckie firmy kontraktowe odnotowały ekspansję w realizowanych projektach, które osiągnęły poziom 77,8 miliarda dolarów na obszarze afrykańskim. Dodatkowo, Turcja ustanowiła specjalne rady biznesowe, współpracując z 45 krajami afrykańskimi.

Dwustu czterdziestu dziewięciu dyplomatów z państw afrykańskich uczestniczyło w „Międzynarodowym Programie Szkoleniowym dla Młodych Dyplomatów”, organizowanym corocznie od 1992 roku przez Akademię Dyplomacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Turcji. Nasza Akademia Dyplomacji prowadzi również programy szkoleniowe dotyczące dyplomacji, archiwizacji i komunikacji, rozwijając zdolności i zasoby ludzkie na wniosek ministerstw zagranicznych państw afrykańskich.

Podsumowanie

Pomimo dywersyfikacji firm tureckich oraz wzmożonych inwestycji Turcji w przede wszystkim państw Sahelu Turcja pozostaje wciąż nieznaczącym graczem na arenie światowej, w tej części świata. Ciągły kryzys gospodarczy Turcji oraz brak stabilności politycznej nie służą wzrostowi gospodarczemu oraz inwestycji w państwa trzecie. Pomimo ambicji Ankary nie widać większych perspektyw odziaływania na ten region świata ekonomicznie.

Jeśli chcielibyście się państwo również dowiedzieć się o zaangażowaniu kulturowym oraz politycznym Turcji w Afryce i poszerzyć swoją wiedzę na ten temat polecamy materiały opublikowane na kanale IBnT na YT[13] oraz podcast „W szpilkach dookoła świata”[14].

[1]Kulminacyjnym roku był rok 1974, kiedy grecko-cypryjska junta wojskowa podsyciła zamach stanu, aby podbić wyspę dla Grecji. Pięć dni później Turcja zareagowała na tę grecko-cypryjską juntę poprzez interwencję wojskową na mocy traktatu gwarancyjnego z 1960 r., który ustanowił Cypr jako niepodległe państwo. Zakończeniem tych wydarzeń był de facto podział dwóch społeczności na wyspie między północnymi Turkami cypryjskimi a południowymi Grekami Cypryjczykami, co przyczyniło się do powstrzymania przemocy.

[2] https://www.ecowas.int/ (02.01.2024).

[3] https://www.sadc.int/ (02.01.2024).

[4] https://instytutbadannadturcja.com/raporty/tureckie-soft-power-w-afryce/  (02.01.2024)

[5] https://www.mfa.gov.tr/turkiye-africa-relations.en.mfa (dostęp: 08.12.2023).

[6]https://www.clingendael.org/publication/unravelling-turkish-involvement-sahel (dostęp: 17.12.2023).

[7] https://afripoli.org/assessing-turkey-africa-engagements  (02.01.2024).

[8] https://afripoli.org/assessing-turkey-africa-engagements (dostęp: 08.12.2023).

[9] https://www.aa.com.tr/en/economy/turkish-companies-have-undertaken-critical-infrastructure-projects-in-africa-president-erdogan/3018975  (02.01.2024).

[10] https://www.africafc.org/news-and-insights/news/africa-finance-corporation-and-turk-eximbank-collaborate-to-increase-trade-and-infrastructure-investment-between-africa-and-t%C3%BCrkiye (02.01.2024).

[11] https://www.africafc.org/news-and-insights/news/africa-finance-corporation-and-turk-eximbank-collaborate-to-increase-trade-and-infrastructure-investment-between-africa-and-t%C3%BCrkiye  (02.01.2024).

[12] https://chambers.com/topics/rise-in-turkish-investors-in-africa (dostęp: 08.12.2023).

[13] https://youtu.be/HFYOLS0BRao?si=P8SoFG2mpOgQuWel (dostęp: 15.12.2023).

[14] https://instytutbadannadturcja.com/podcast/ (dostęp: 15.12.2023).